Przesłanki uznania postanowienia umownego jako niedozwolone - powtórka

Podsumowując I część artykułu, którą znajdziesz TUTAJ: https://bankownia.pl/jak-uwolnic-sie-od-mechanizmu-przeliczeniowego-w-kredycie-frankowym-i-uniewaznic-umowe-cz-i, Sąd Apelacyjny we Wrocławiu stwierdził, że wskazane przez niego klauzule przeliczeniowe zawarte w umowie frankowej łączącej Bank BPH z powodami są niedozwolone i w konsekwencji nie mogą wiązać kredytobiorcy. Ich abuzywność określił na podstawie art. 385¹Kodeksu cywilnego, który otwiera ku temu możliwość po spełnieniu wymienionych w nim przesłanek tj. w przypadku, w którym postanowienia nie były indywidualnie ustalone z kredytobiorcą, kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszają jego interesy i mimo, że stanowią o głównych świadczeniach stron, nie mają jednoznacznego charakteru. 

Dwa skutki uznania postanowień umownych za niedozwolone

Stwierdzenie braku związania kredytobiorcy postanowieniami umownymi, będące marzeniem niejednego frankowicza, może mieć dwa skutki. Oba zależą nie tylko od decyzji sądu, ale także od stanowiska kredytobiorcy. Są nimi unieważnienie umowy albo dalsze utrzymanie jej w mocy z wyłączeniem wspomnianych postanowień. 

W opisywanej sprawie sąd stwierdził unieważnienie umowy kredytowej, która nie mogła funkcjonować w obrocie prawnym ze względu na pozbawienie jej elementarnych składników, określających świadczenia główne stron. Stałoby się tak dlatego, że eliminacja mechanizmu denominacyjnego doprowadziłaby do braku możliwości określenia zasad wypłaty kwoty oraz spłaty rat kredytu. Doprowadziłoby to również do zaniknięcie ryzyka kursowego, bezpośrednio związanego z tego typu umowami.

Do niedawna na podstawie orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów powszechnych w przypadku stwierdzenia niezwiązania postanowieniami umowy na podstawie art. 385¹ w zw. z art.  58  §  3 Kodeksu cywilnego dominowało podejście przemawiające za utrzymaniem umowy w mocy. Obecnie jednak jest inaczej. Również Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej także: TSUE) wykluczył co do zasady możliwość zastępowania wspomnianych postanowień innymi w celu utrzymania umowy np. średnim kursem waluty obcej ogłaszanym przez NBP. Skutkiem tego ma być sankcyjne unieważnienie umów, zniechęcające banki do zamieszczania tego rodzaju postanowień.

Zważając, że polskie przepisy o nieuczciwych postanowieniach umownych stanowią implementację Dyrektywa Rady 93/13/EWG z 5.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (dalej także: dyrektywa), należy interpretować je przez pryzmat prawa europejskiego. W związku z tym, że art. 6 ust. 1 dyrektywy wskazuje, że warunek nieuczciwy należy postrzegać tak, jakby nigdy nie istniał i nie wywoływał skutku wobec kredytobiorcy, co powinno doprowadzić do sytuacji prawnej, w jakiej byłby bez tego warunku. Zgodnie ze stwierdzeniem TSUE, zamieszczonym w wyroku w sprawie państwa Dziubak https://bankownia.pl/kredyt-we-frankach-i-co-dalej-uniewaznienie-kredytu-frankowego-skutki-orzeczenia-tsue , decyzja czy w takim stanie rzeczy umowa może dalej funkcjonować bez niedozwolonych postanowień pozostawiona, jest co do zasady sądowi krajowemu. Oznacza to, że sąd każdorazowo musi zbadać możliwość utrzymania umowy w mocy. 

Etap II unieważnienia umowy frankowej – badanie możliwości utrzymania jej w mocy przez sąd 

1.     Brak możliwości uzupełnienia luk w umowie na podstawie norm ogólnych

Stwierdzenie braku związania niedozwolonymi postanowieniami umownymi nasuwa pytanie co dalej. Czy umowa w takim kształcie będzie mogła funkcjonować bez nich? Czy można ją uzupełnić? Zgodnie z dyrektywą nie istnieje możliwość uzupełnienia postanowień na podstawie przepisów o charakterze ogólnym, odwołujących się do zasad słuszności czy ustalonych zwyczajów. Możliwość taka otwiera się natomiast w przypadku przepisów dyspozytywnych lub takich, na które strony wyraziły zgodę. Należy jednak wspomnieć, że sąd może skorzystać z tego rozwiązania, jeżeli kredytobiorca nie zgodziłby się na unieważnienie umowy, będąc narażonym na szczególnie szkodliwe skutki.

2.     Moment oceny skutków

Dodatkowo sąd dokonując analizy powyższych skutków uznania postanowień za niedozwolone, powinien oceniać je na moment rozstrzygania sprawy.

3.     Wola konsumenta

Każdy z frankowiczów musi zdawać sobie sprawę, że jego zdanie w kontekście powzięcia przez sąd decyzji co do wyniku postępowania jest niezwykle ważne i brane pod uwagę. To kredytobiorca ostatecznie decyduje czy najdalej idące rozwiązanie w postaci unieważnienia umowy zostanie wobec niego zastosowane czy nie. Zgoda na unieważnienie wykluczy możliwość zastosowania „systemu ochrony”, polegającego na zastąpieniu nieuczciwego postanowienia i utrzymaniu umowy w mocy. Dodatkowo zgodnie z dyrektywą nie powinno dojść do sytuacji, kiedy to korzystne dla kredytobiorcy, a mimo to niedozwolone postanowienie umowne zostaną utrzymane w mocy, jeżeli nie ma na nie jego zgody.

4.     Informacja o konsekwencjach

Jak wspomniano, uznanie klauzul za niedozwolone może mieć dwa główne skutki. O ich konsekwencjach prawnych przed rozstrzygnięciem sąd zobowiązany jest poinformować kredytobiorcę, który ma obowiązek określić, który z nich jest dla niego ostatecznie korzystniejszy. W opisywanej sprawie pełnomocnik strony powodowej kategorycznie domagał się uznania nieważności umowy. Sąd nie miał więc podejrzeń, aby unieważnienie mogło wywołać dla niej negatywne ekonomiczne skutki. 

Ponadpodstawowy obowiązek informacyjny – sprawdź, kiedy nie jest spełniony

Warto zauważyć również na zakończenie kwestię, na którą zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny. Zwykle posiadacze kredytów frankowych uważają, że skoro bank odebrał od nich oświadczenie o zapoznaniu się i zaakceptowaniu ryzyka walutowego, to obowiązek informacyjny względem nich w tym zakresie traci zastosowanie. Nic bardziej mylnego. Zdarza się, że banki usprawiedliwiają się przedstawieniem klientom symulacji. Obowiązku informacyjnego nie spełniają jednak abstrakcyjne kalkulacje zmiany kursu waluty, jak to miało miejsce w omawianej sprawie.  Bank powinien bowiem w sposób precyzyjny i kompleksowy przedstawić na czym polega mechanizm przeliczeniowy, przedstawić konkretnie zindywidualizowane liczby, prognozy rozłożone w odpowiednim czasie.

Unieważnienie umowy frankowej powoduje taki skutek jakby jej nie było. Strony zobowiązane są do zwrotu tego co wzajemnie świadczyły. Nie dla wszystkich frankowiczów jest to rozwiązanie idealne. Najlepiej zwykle sprawdza się u tych kredytobiorców, którzy spłacili już większość kwoty kredytu.  Natomiast wydawanie orzeczeń opieranych coraz częściej na podstawie utartej już linii orzeczniczej daje frankowiczom jeszcze więcej nadziei oraz możliwości do solidnego przygotowania do procesu oraz przewidzenia wyniku postępowania. 

Paulina Dyba 

Bankownia.pl