Wysokie raty kredytu frankowego motywem złożenia pozwu przeciwko bankowi

Pozytywnie zakończona sprawa frankowa o sygn. akt I ACa 846/19 miała za przedmiot kredyt denominowany na zakup mieszkania. Przypominając i najprościej rzecz ujmując, istota kredytu denominowanego polega na tym, że jego kwota umownie wyrażona jest w walucie obcej np. we frankach, a spłata następuje w złotówkach. Więcej o różnicach między kredytem denominowanym a indeksowanym pisaliśmy tutaj: https://bankownia.pl/kredyt-we-frankach-i-co-dalej-uniewaznienie-kredytu-frankowego-skutki-orzeczenia-tsue. Umowa opiewała na kwotę 55 864,79 CHF, która została wypłacona na wniosek kredytobiorców w trzech transzach według kursu kupna w łącznej kwocie 135 898,74 zł. Kredytobiorcy zobowiązali się do zwrotu kredytu wraz z odsetkami, będącymi sumą stawki LIBOR dla terminów 6-miesięcznych i marży w wysokości 1,80%, która miała być stała. Wraz ze zmiana sytuacji na rynku walutowym, mimo nieprzerwanie spłacanych rat kredytu, kredytobiorcy zdecydowali się złożyć pozew przeciwko bankowi, żądając unieważnienia umowy kredytu frankowego ew. ustalenia nieważności niektórych jej postanowień i orzeczenia, że powodom został udzielony kredyt złotówkowy („odfrankowienie” kredytu). Sąd I instancji oddalił powództwo powołując się m.in. na brak wskazania przez strony interesu prawnego. Na niekorzyść banku, nie dając za wygraną i korzystając z dobrej passy do wygrywania na wokandzie przez frankowiczów, powodowie złożyli apelację i wygrali.

Interes prawny w sprawie o stwierdzenie nieważności kredytu frankowego

Warto mieć na uwadze, że w odpowiedzi na stwierdzenie Sądu Okręgowego odnośnie braku interesu prawnego powodów Sąd Apelacyjny jasno wyjaśnił, że mamy z nim do czynienia, kiedy uprawomocnienie się wyroku w sprawie ma za zadanie ochronić prawnie doniosłe interesy strony, czyli jednoznacznie zakończyć trwający już spór lub zapobiec jego powstaniu w przyszłości. Nie sposób nie zgodzić się z Sądem Apelacyjnym, że dochodzenie ustalenia związania umową kredytową uzasadnia posiadanie przez kredytobiorców interesu prawnego, co tłumaczy z kolei rozstrzygnięcie na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego. 

Etap I unieważnienia umowy frankowej – niedozwolone postanowienia umowne

Najwięcej uwagi jednak Sąd Apelacyjny poświęcił w wyroku art. 385¹ § 1 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 6 ust. 1 i 2 Dyrektywy 93/13, a także art. 58 § 1 Kodeksu cywilnego, które zostały naruszone przez sąd I instancji. Ich analiza stanowi najczęściej klucz do ustalenia nieważności umowy frankowej. W tym celu, podobnie jak w innych tego typu sprawach rozpatrywanych przez sądy, Sąd Apelacyjny w pierwszym etapie rozważań wziął pod lupę postanowienia przeliczeniowe i art. 385¹ § 1 Kodeksu cywilnego, czego wynikiem było uznanie ich za niedozwolone (abuzywne), a co za tym idzie niewiążące kredytobiorców.

Zgodnie z powyższym przepisem i ukształtowaną już linią orzeczniczą postanowienia umowy zawartej z konsumentem, które nie zostały z nim indywidualnie uzgodnione są niedozwolone i nie wiążą stron, jeżeli rażąco naruszają jego interesy i kształtują jego prawa w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Wyjątkiem są tu postanowienia określające główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli określono je w sposób jednoznaczny. 

1. Indywidualne ustalenie postanowień

Jak wynika z materiału dowodowego, powodowie w opisywanej spawie nie negocjowali z bankiem postanowień umowy. Banki często pokrętnie tłumaczą się, twiedząc, że uzgodnienie postanowień przeliczeniowych polegało na zdecydowaniu się przez kredytobiorcę, mającego do wyboru także np. kredyt złotówkowy, na kredyt waloryzowany kursem CHF. Należy pamiętać, że ciężar dowodu spoczywa na banku, gdyż nie obowiązuje domniemanie uzgadniania postanowień wzorca umowy. W związku z tym należy przyjąć, że mechanizm denominacji nie był uzgodniony indywidualnie.

2. Sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów

Następnym krokiem do ustalenia abuzywności postanowienia wzorca umowy jest spojrzenie na omawiane klauzule z etycznego punktu widzenia. Chodzi oczywiście o ocenę przeliczania przez bank kwoty kredytu oraz rat na podstawie wewnętrznych i dowolnie ustalanych przez bank Tabel kursowych, nieopartych na żadnych obiektywnych kryteriach np. kursu NBP. Ponadto rozważania dotyczą także przeliczenia kredytu według tańszego kursu kupna przy wypłacie kapitału oraz droższego kursu sprzedaży przy ustalaniu wysokości rat kredytu (spread walutowy, stanowiący dodatkowe wynagrodzenie banku, o którym nie informowano kredytobiorcy). Zgodnie z uzasadnieniem Sądu Apelacyjnego, postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, kiedy kontrahent konsumenta, traktując go w sposób sprawiedliwy nie mógłby oczekiwać, że konsument zgodziłby się na postanowienie w drodze indywidualnych negocjacji. Sąd oparł się także na wyrażanych wielokrotnie wcześniej przez Sąd Najwyższy stwierdzeniach, w których potwierdzono, że mechanizm przeliczeniowy pozwalający na samowolę banku w ustalaniu kursów przeliczeniowych franka, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Rażące pokrzywdzenie objawia się także w dysproporcji zadłużenia we frankach i polskich złotych, gdyż według szacunkowych wyliczeń Sądu Apelacyjnego pozostałe zobowiązanie powodów w stosunku do wypłaconej im faktycznie kwoty stanowi prawie 60%, co skutkuje dysproporcją praw.

3. Klauzula jako główne świadczenie

Dodatkowo dla ustalenia abuzywności postanowienia należy stwierdzić czy klauzule, co do których istnieje podejrzanie, że są niedozwolone, stanowią główne czy tylko dodatkowe postanowienie umowne. Co prawda przez długi czas w orzecznictwie przeważał pogląd, że klauzule przeliczeniowe mają jedynie charakter dodatkowy, to obecnie coraz częściej prezentowane jest stanowisko przeciwne. Opowiedział się już za tym Sąd Najwyższy oraz Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, stwierdzając, że gdyby usunąć postanowienia przeliczeniowe doszłoby do usunięcia mechanizmu indeksacji/denominacji oraz ryzyka walutowego, będącego bardzo ściśle związanym z tego rodzaju kredytami. 

4. Jednoznaczny charakter postanowienia

Wobec tak przedstawionego sposobu ustalania świadczenia kredytobiorcy, określanego jednostronnie przez silniejszego przedsiębiorcę w postaci banku, o którego wysokości kredytobiorca dowiadywał się dopiero po sprawdzeniu stanu konta na rachunku bankowym, oczywistym jest, że powodowie nie byli w stanie ostatecznie oszacować kwoty kredytu jaką mieli otrzymać w transzach ani też wysokości rat co oznacza, że główne świadczenia obu stron nie zostały określone jednoznacznie.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w tym stanie rzeczy brak jest przeszkód dla oceny powyższych klauzul przeliczeniowych jako abuzywne i niewiążące.

Na co uważać przy składaniu pozwu

Warto zaznaczyć, że Sąd Apelacyjny nie zgodził się z zarzutami strony, mającymi za przedmiot zakaz wyrażania zobowiązań pieniężnych w walucie obcej obowiązujący w dacie zawarcia kredytu. Mimo że zakaz ten został zniesiony dopiero w 24 stycznia 2009 r., nie należy zapominać, że przed tą datą banki udzielając kredytów denominowanych mogły także korzystać ze swobody kontraktowania w tym zakresie na podstawie tzw. zwolnienia dewizowego.   

Sąd również pominął wnioski dowodowe dotyczące raportu Rzecznika Finansowego z czerwca 2016 r. oraz poszczególnych orzeczeń sądowych, stwierdzając, że co do powyższych ocen prawnych sąd może zająć stanowisko, nie przeprowadzając postępowania dowodowego.

Świadomość, że w niekorzystnej dla konsumenta umowie występują niedozwolone postanowienia umowne, jak widać stanowi podstawę do uchylenia się od ich negatywnych skutków.  W związku z tym konsekwentnie i z uwagą należy podjąć decyzję o wytoczeniu powództwa i w świadomy oraz oparty na usystematyzowanej wiedzy sposób prowadzić spór z bankiem. W drugiej części artykułu wyjaśnimy m.in. w jaki sposób Sąd Apelacyjny podjął decyzję o uznaniu umowy za nieważną. 

Paulina Dyba

Bankownia.pl