Przykład z praktyki

27 listopada 2019 roku Sąd Okręgowy w Gdańsku wydał prawomocny już wyrok (sygn. sprawy XV C 202/19) i przyznał kredytobiorcy darmowy kredyt hipoteczny, który pierwotnie został udzielony w 2013 r. przez ING Bank Śląski (dane z portalu Forbes.pl).  Bank kierując sprawę do sądu z powodu zaprzestania przez kredytobiorcę spłat rat kredytu zaciągniętego na kwotę 224.000 zł prawdopodobnie nie spodziewał się, że przegra w sporze i narazi się poważne konsekwencje skutkujące utratą korzyści związanych z udzieleniem kredytu w postaci m.in. odsetek czy prowizji, o czym dalej. Powyższe rozwiązanie zostało zastosowane z powodu naruszenia przez bank Ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim poprzez nieprzedstawienie konsumentowi konkretnych i jasnych informacji na temat szczegółów dotyczących zasad odstąpienia od umowy kredytowej. W związku z tym Sąd Okręgowy w Gdańsku stwierdził, że umowa jest wadliwa i zastosował sankcję kredytu darmowego. 

Na czym polega sankcja kredytu darmowego

Rozwiązanie, o którym mowa uregulowane jest obecnie w art. 45 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim, wdrażającym Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki.

Sankcję stosuje się do większości wariantów kredytów konsumenckich, czyli tych, które zostały udzielone konsumentowi przez przedsiębiorcę w wysokości nie większej niż 255.550 zł albo jako równowartość tej kwoty w walucie obcej. 

Należy pamiętać jednak, że do kredytów konsumenckich obciążonych hipoteką zastosowanie powyższego narzędzia, możliwe jest jedynie w przypadku umów kredytowych zawartych w latach 2011-2017, gdyż w tym czasie obowiązywały stosowne przepisy (art. 46, art. 35 ówczesnej ustawy o kredycie konsumenckim), umożliwiające ograniczone zastosowania sankcji kredytu darmowego.

Kiedy istnieje możliwość nałożenia na bank sankcji kredytu darmowego?

Możliwość zastosowania wobec banku powyższej sankcji wystąpi w przypadku naruszeniu przez niego obowiązków, jakie nałożył ustawodawca w art. 45 ust. 1 obecnej ustawy o kredycie konsumenckim (art. 35 ówczesnej ustawy w przypadku kredytu zabezpieczonego hipoteką w latach 2011-2017). Obowiązki te w pierwszym przypadku można podzielić na dwie grupy. Pierwsza z nich dotyczy nienależytego wykonania obowiązków informacyjnych dotyczących formy i treści dokumentu, do czego może dojść podczas zawierania umowy, a druga dotyczy narażenia konsumenta na nadmierne koszty związane z umową kredytową, co może wystąpić zarówno przy zawieraniu umowy jak i w późniejszym czasie. 

Co prawda nie ma w takim przypadku znaczenia do jak istotnego naruszenia doszło, jednak zgodnie z art. 6 Kodeksu cywilnego obowiązek jego udowodnienia spoczywa na konsumencie. 

Jakie są skutki zastosowania sankcji kredytu darmowego?

W celu ochrony interesu konsumenta, sankcją za niedochowanie obowiązków nałożonych na kredytodawcę przez ustawę o kredycie konsumenckim jest zobowiązanie kredytobiorcy do zwrotu bankowi jedynie sumy kapitału, w wyniku czego kredytodawca pozbawiony zostaje możliwości zarobku, ponieważ wygasają jego uprawnienia do otrzymania należności w postaci odsetek, prowizji, składek i innych kosztów kredytu, w skutek czego kredyt staje się kredytem darmowym. Sankcja kredytu darmowego nie obejmuje jednak świadczeń pieniężnych na rzecz osoby trzeciej lub organu władzy publicznej np. podatków czy opłat skarbowych. Kontrowersje w tym kontekście budzą też odsetki za opóźnienie, które jednak co do zasady nie są obejmowane sankcją kredytu darmowego.

Jak skorzystać z sankcji darmowego kredytu?

Zgodnie z art. 45 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim wystarczy złożyć bankowi odpowiednie, pisemne oświadczenie, w którym zostanie wskazana wola skorzystania z kredytu darmowego oraz naruszenia jakich dopuścił się kredytodawca. Możliwość ta powstaje w chwili niedochowania ustawowych obowiązków przez bank, co wymaga analizy dokumentacji związanej z udzieleniem kredytu i okoliczności faktycznych danego przypadku. Na możliwość złożenia takiego oświadczenia nie wpływa okoliczność wypowiedzenia umowy kredytowej, a także wytoczenia powództwa. Oświadczenie najlepiej wysłać listem poleconym lub złożyć osobiście w oddziale banku z prośbą o potwierdzenie jego odebrania. Kwestią, na którą należy zwrócić uwagę jest termin wygaśnięcia uprawnienia, który wynosi 1 rok od dnia wykonania umowy. 

Z art. 46 ust. 1 ówczesnej ustawy wynika załagodzenie sankcji darmowego konsumenckiego kredytu hipotecznego zaciągniętego w latach 2011-2017. Polega ono na ograniczeniu okresu, w ciągu którego konsument może nie ponosić kosztów związanych z kredytem do 4 lat począwszy od dnia poprzedzającego złożenie przez niego pisemnego oświadczenia. 

Konsekwencje zastosowania sankcji kredytu darmowego

Skuteczne złożenie przez kredytobiorcę pisemnego oświadczenia wskazującego naruszenia kredytodawcy uprawniające do skorzystania z sankcji kredytu darmowego, powoduje zmianę treści umowy. Zmiana ta polega m.in. na wygaśnięciu roszczeń kredytodawcy do odsetek i pozostałych kosztów kredytu, a także na powstaniu roszczenia kredytobiorcy o zwrot zapłaconych już kwot jako świadczeń nienależnych. Przede wszystkim jednak należy mieć na uwadze, że sankcja kredytu darmowego nie oznacza wygaśnięcia obowiązku spłaty kapitału kredytu, który w tym przypadku należy zwrócić. Trzeba więc wyraźnie zaznaczyć, że samą kwotę otrzymanego kapitału należy nadal spłacać. 

Jak widać na przykładzie wyroków orzekanych nie tylko w sprawach frankowiczów sądy często orzekają na korzyść kredytobiorców jako słabszej strony stosunku umownego w sporze z wykorzystującym swoją silną pozycję przedsiębiorcą, wykorzystując do tego różne narzędzia jakie daje im prawodawca. 

Paulina Dyba

Bankownia.pl