Waga wyroków Sądu Najwyższego jest niewątpliwa. Ich rola polega m.in na usuwaniu rozbieżności i kształtowaniu jasnej linii orzekania. Mimo, że jego orzeczenia nie mają mocy źródła prawa, to sądy powszechne często biorą je pod uwagę przy wyrokowaniu, a powoływanie się na ich konkretne tezy stanowi mocny argument każdego pozwu. Zdarza się, że poglądy Sądu Najwyższego ewoluują. Podobnie ma to miejsce w przypadku spraw frankowiczów.

Znajomy scenariusz

Przedmiotem omawianej sprawy była umowa o kredyt hipoteczny indeksowany do franka szwajcarskiego zawarta z EFG Eurobank Ergasias czyli popularnym Polbankiem na kwotę 368 000 zł. Jak w wielu przypadkach bank przedstawił swoją ofertę jako bezpieczną, nie wskazując na ryzyko, że w trakcie trwania umowy mogą pojawić się duże różnice kursowe. W niedługim czasie okazało się jednak, że rata kredytu zwiększyła się prawie dwukrotnie ze względu na szybko wzrastający kurs franka szwajcarskiego. W związku z brakiem terminowej spłaty należności, wszczęto postępowanie egzekucyjne. Tak przedstawia się w skrócie czarny scenariusz, o którym słyszało co najmniej 451.0 tys.??? kredytobiorców -liczba osób zadłużonych we frankach (dane wg BIK na grudzień 2019 r.).

Rozwiązanie Sądu Najwyższego w sprawie frankowiczów

W skutek złożenia skargi kasacyjnej od wyroku sądu II instancji Sąd Najwyższy przedstawił kilka ważnych tez dla powodów, dających także innym frankowiczom źródło nadziei. Orzekł m.in. o zasadności odfrankowienia kredytu. Innymi słowy stwierdził, że eliminacja z umowy kredytowej klauzuli przeliczeniowej (inaczej: klauzula indeksacyjna oznaczająca przeliczenie zadłużenia po kursie CHF), nie prowadzi do unieważnienia umowy, ani też nie wymaga zastąpienia nieuczciwego postanowienia umownego innym, chyba że konsument byłby narażony na szczególnie niekorzystne skutki np. rozwiązanie umowy. W praktyce oznacza to, że umowa może funkcjonować z pominięciem klauzul przeliczeniowych. Rozwiązanie to było spełnieniem marzeń większości frankowiczów.

Rozliczenie z bankiem w przypadku odfrankowienia

Odfrankowienie czy inaczej odwalutowanie jest uważane za najkorzystniejszy wynik walki frankowiczów z bankiem. Jest to zabieg, którego skutek polega na tym, że wartość świadczenia kredytu frankowego określona jest w złotówkach z pominięciem indeksacji. W efekcie frankowicz przestaje być narażony na ryzyko dalszego wzrostu rat kredytu na skutek wzrostu kursu CHF. W praktyce dla utrzymania umowy kredytowej, Sąd Najwyższy uznał także potrzebę zachowania oprocentowania na podstawie zmiennej stopy LIBOR i stałej marży banku. Zaletą takiego rozwiązania jest więc także możliwość  dalszego korzystania z ujemnej wartości stopy procentowej LIBOR, korzystniejszej od stawki WIBOR właściwej dla kredytów złotówkowych. Entuzjazm frankowiczów spowodowany jest więc przez zakładany na tej podstawie mechanizm rozliczeń z bankiem, polegający w przypadku spłacenia kredytu na obowiązku zwrotu nadpłat, natomiast w sytuacji niespłacenia kredytu na znacznym jego obniżeniu. Odfrankowienie obejmuje więc raty przeszłe oraz przyszłe, z zachowaniem oprocentowania na dotychczasowych zasadach.

Klauzule indeksacyjne jako niedozwolone postanowienia umowne

Zanim jednak Sąd Najwyższy potwierdził takie rozwiązanie, w swoim orzeczeniu stwierdził w sposób zupełnie przełomowy, zmieniając wcześniejsze stanowisko, że klauzule indeksacyjne, w sposób oczywisty wpływają na wysokość świadczeń kredytobiorcy w postaci rat kredytu, więc stanowią nie – jak twierdził wcześniej - dodatkowy mechanizm ustalenia świadczenia, a o głównym przedmiocie umowy. Jak dodatkowo zaznaczono mechanizm ten, jako narządzie oparte na nieprecyzyjnym i niejasnym kryterium ustalania kursu wymiany walut, bo m.in. ustalanym na podstawie Tabeli obowiązującej w banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego transakcję uruchomienia albo spłaty rat kredytu, dając bankom swobodę na ustalanie kursu, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy kredytobiorcy. Takie rozumowanie pozwoliło na kluczowe stwierdzenie, że klauzule indeksacyjne stanowią niedozwolone postanowienia umowne (postanowienia abuzywne).

Ponad to, Sąd Najwyższy podkreślił, że tak niejasny i niedający się zweryfikować sposób określania kursów wymiany walut stanowi ukryte wynagrodzenie banku, które określane jest przez niego dowolnie, w ścisłym związku z polityką sprzedaży i każdorazowo po wewnętrznie ustalanym kursem, o którym konsument dowiaduje się po fakcie, dopiero po pobraniu odpowiedniej sumy z jego rachunku. Dla banków, zastosowanie przedstawionego w wyroku rozwiązania polegającego na odfrankowieniu i pozostawieniu dotychczasowego oprocentowania według korzystnej dla kredytobiorcy stawki procentowej LIBOR miało więc pełnić funkcję odstraszającą od stosowania niedozwolonych postanowień umownych na przyszłość tzw. penaty default.

Poza tym, w orzeczeniu potwierdzono, że spełnienie świadczenia na podstawie niedozwolonego postanowienia umownego, jako nie wiążącego konsumenta, to świadczenie nienależne, a także, że ocena czy postanowienie jest niedozwolone, dokonywana jest przez sąd z urzędu na moment zawarcia umowy.

Swoje stanowisko Sąd Najwyższy poparł w wyrokach z maja i października 2019 r. (wyrok z dnia 09.05.2019 r. sygn. I CSK 242/18 oraz w wyroku z dnia 29.10.2019 r. sygn. I CSK 309/18).  Jesienią 2019 r. natomiast Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej poszedł krok dalej i wydał omawiane przez nas tutaj https://bankownia.pl/kredyt-we-frankach-i-co-dalej-uniewaznienie-kredytu-frankowego-skutki-orzeczenia-tsue orzeczenie ws. państwa Dziubak, aprobujące rozwiązanie zakładające unieważnienie nawet całej umowy kredytu frankowego. Nie pozostało on bez echa i do końca 2019 oraz na początku 2020 r.  wśród pozytywnych orzeczeń w sprawach frankowiczów więcej było tych orzekających nieważność niż odfrankowienie, co oznacza dalszy proces dojrzewania tematu na wokandzie. 

Paulina Dyba

Bankownia.pl