Kredyt hipoteczny indeksowany do franka szwajcarskiego – nie tylko Twój przypadek

W omawianej sprawie, kredytobiorczyni zawarła z bankiem umowę o hipoteczny kredyt indeksowany do franka szwajcarskiego na kwotę 329 507,92 zł. Umowę zawarto jak zwykle na wzorcu umownym banku, a doradca jak zwykle wyjaśnił, że ze względów finansowych będzie to najbardziej korzystna oferta, powołując się na wyjątkową stabilność tej waluty. Umowa zawierała postanowienie o zmiennym oprocentowaniu, na które składać miała się stawka DBCHF (oparta o wskaźnik LIBOR 3m) i stała marża banku ustalana przez jego zarząd w wysokości 1,05%. Kredytobiorczyni zaakceptowała i wyraziła w oświadczeniu zgodę na ryzyko kursowe, które jednak nie było szczegółowo wyjaśnione. Jeżeli zaś chodzi o wysokość rat kredytowo-odsetkowych, jak zwykło się ustalać w tego rodzaju umowach, miała ona zostać określona w harmonogramie spłat, po wypłacie całości kredytu według obowiązującej w banku Tabeli kursów. Tabela według ustaleń sądu miała być sporządzana przez merytoryczną komórkę banku codziennie o godz. 16:00, na podstawie kursów rynków międzybankowych w chwili sporządzania Tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP. Po wypłacie całości kredytu w złotówkach, co stanowi istotę kredytu indeksowanego, kwota miała zostać przeliczona do kursu franka według ceny kupna, a następnie spłata rat następowała po kursie sprzedaży również w złotówkach, co stanowi znany mechanizm indeksacji (waloryzacji) oraz spread walutowy. 

Odfrankowienie – sposób na bezprawne działanie banku

Zarówno sądy I jak i II instancji nie miały wątpliwości, czy bank stosując wadliwy mechanizm indeksacji oraz spread walutowy, dopuścił się wykorzystywania niedozwolonych postanowień umownych, w skutek czego orzeczono o ich pominięciu w ramach umowy łączącej strony od samego początku jej trwania oraz o związaniu stron umową w pozostałym zakresie (tzw. odfrankowienie). Apelacja banku od wyroku I instancji nie znalazła uzasadnienia. 

Niedozwolone postanowienia umowne – przesłanki

Sąd I instancji stwierdził niedozwolony charakter postanowień umownych, powołując się na art. 385¹ § 1 Kodeksu cywilnego. Potwierdził, że bank zawierając umowę z kredytobiorczynią, będącą konsumentką, wykorzystał m.in.klauzule indeksacyjne, które nie mogą zostać uznane jako wiążące, ponieważ nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, indywidualny, nie stanowiły głównego świadczenia stron i doprowadziły do ukształtowania sytuacji kredytobiorczyni w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy. 

Sąd nie wykluczył stosowania powyższych klauzul, ale zastrzegł, że ich prawidłowość zależy także od tego czy indeksacja ustalana jest w sposób obiektywny, w oparciu o dające się ustalić wskaźniki. Nie można tego natomiast powiedzieć o kredycie, którego wysokość rat ustalana jest dowolnie przez bank na podstawie wewnętrznie ustalonego przez niego kursu walut, którego mechanizmu nie da się zweryfikować.

Zastrzeżony w umowie spread walutowy, tj. mechanizm polegający na użyciu dwóch różnych kursów przeliczeniowych (kursu kupna przy ustalaniu wysokości kwoty kredytu i sprzedaży przy wyliczaniu wysokości rat), stanowiący wynagrodzenie banku został także uznany za sprzeczny z dobrymi obyczajami i naruszający interesy konsumenta. Sąd argumentował, że strony nie umawiały się w umowie na usługi kantorowe ze strony banku, w ramach których bank miałby otrzymywać dodatkową zapłatę. 

Podobnie niezbyt pochlebnie podsumowano postępowanie banku oparte o nietransparentne ustalanie kursu wymiany walut i wewnętrzne Tabele kursowe, będące podstawą przeliczania rat kredytu na polską walutę, o którego wysokości kredytobiorca dowiadywał się dopiero po pobraniu kwoty rat kredytowo-odsetkowych z rachunku indywidualnego. W związku z tym, że odpowiednie postanowienia umowne w tym zakresie pozwalały bankowi kształtować kurs w sposób dowolny, w obliczu i tak stale rosnącego kursu franka, uznano je za niedozwolone.

Zarzuty banku i odpowiedź sądu

Przygotowując się do ewentualnego postępowania przeciw bankowi, warto jest mieć świadomość, jakimi zarzutami bronią się kredytodawcy. Bank w apelacji przede wszystkim powoływał się na naruszenie przez sąd prawa procesowego i materialnego w ustaleniu, że między stronami nie doszło do indywidualnego ustalenia treści postanowień dotyczących indeksacji. Zaprzeczył, że mógł dowolnie kształtować kurs franka oraz że różnica między kursem kupna i sprzedaży stanowi nieuzasadniony dochód banku, a mechanizm indeksacji rażąco naruszał interesy kredytobiorczyni. Bank sprzeciwił się oczywiście także wyeliminowaniu z umowy mechanizmu indeksacji przy zachowaniu oprocentowania opartego o stawkę LIBOR 3m, która nie jest stosowana dla kredytów złotówkowych i stanowi w przypadku odfrankowienia dodatkową korzyść dla kredytobiorcy. 

Sąd Apelacyjny uznał za nietrafne wszystkie zarzuty banku. Zaznaczył, że wykorzystany przy zawarciu umowywzorzec umowny przeczy jej indywidualnemu charakterowi, a proponowanie kredytobiorczyni innych rodzajów kredytu nie jest równoznaczne z przeprowadzaniem negocjacji. Sąd wyraźnie wytknął bankowi posłużenie się stwierdzeniem, że indywidualne uzgodnienia polegały na tym, że kredytobiorczyni nie musiała wcale składać wniosku o kredyt indeksowany.

Dodatkowo, Sąd Apelacyjny potwierdził abuzywność postanowień, wskazujących na jednostronne, nie dające się zweryfikować ustalanie kursu waluty przez bank. Nie chodzi tu o to, że bank nie może, ustalając kurs odwoływać się do pewnych wskaźników, ale o to, że sposób ich obliczenia nie został opisany w sposób konkretny w umowie. Publikowanie Tabel kursowych na stronie internetowej banku nie zostało uznane za wystarczające.  

Rozważając indeksację oraz spread walutowy sąd stwierdził, że obie klauzule są ściśle ze sobą związane i wyeliminowanie z umowy jednej z nich powoduje brak możliwości stosowania drugiej. Na tej podstawie można wysnuć wniosek, że w związku z tym, że spread walutowy spowodował nieuzasadniony dochód banku, a i mechanizm indeksacyjny w sposób rażący naruszał interesy kredytobiorczyni, konieczne jest wyeliminowanie z umowy klauzuli indeksacyjnej, spreadu walutowego oraz utrzymanie pozostałej części umowy w mocy. 

Powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 r. w sprawie o sygn. akt III CSK 159/17 oraz wyrok Sądu Najwyższego z 14 maja 2015 r., sygn. akt II CSK 768/14, OSNC 2015/11/132, Sąd Apelacyjny odnosząc się do potrzeby utrzymania pozostałych postanowień umownych w mocy, w tym podstawy oprocentowania opartej o LIBOR 3m, stwierdził, że eliminacja bezskutecznej klauzuli umownej nie może prowadzić do zmiany natury stosunku prawnego między stronami. W związku z tym, mimo odfrankowienia kredytu określonego już w złotówkach, nie ma podstaw dla sądu, aby regulować np. jego cenę poprzez określenie stawki oprocentowania. Wyjaśnienie to było konieczne dla odparcia zarzutów banku, nieuznającego pozostawienia oprocentowania kredytu na poziomie LIBOR 3M, korzystnego dla kredytobiorców i odnoszącego się co do zasady do kredytów udzielanych w walucie obcej (w efekcie usunięcia klauzuli indeksacyjnej kredyt we frankach staje się kredytem złotówkowym). Powołując się na orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej m.in. wyrok z dnia 3 października 2019 r. sygn. akt C-260/18 w sprawie państwa Dziubak, sąd wykluczył możliwość ingerowania w pozostałe postanowienia umowne i ich modyfikowania, stwierdzając, że umowa powinna obowiązywać w pozostałej części w niezmienionym kształcie. Zastosowanie takiego rozwiązania stanowi dla banku tzw. penalty default, tj. klauzulę odstraszającą, mającą za cel zniechęcenie banków do korzystania z niedozwolonych postanowień umownych w przyszłości. 

Na podstawie powyższych pozytywnych orzeczeń w sprawie przeciw Getin Noble Bank S.A. można stwierdzić, że sądy powszechne coraz chętniej korzystają z przetartych już szlaków przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Sąd Najwyższy i coraz częściej wydają wyroki pozytywne dla frankowiczów, również w sprawach o odfrankowienie.  

Paulina Dyba

Bankownia.pl