Stan faktyczny

Sprawa miała za przedmiot hipoteczny kredyt denominowany MIX, zawarty przez konsumentów z Bankiem PKO BP na kwotę 134 tyś. zł. Na skutek zaprzestania spłat rat kredytu bank wypowiedział kredytobiorcom umowę. Następnie kredytobiorcy wytoczyli przeciw bankowi powództwo, wnioskując jedynie o unieważnienie umowy ze względu na stosowanie klauzul niedozwolonych przez bank. Sąd Okręgowy w Elblągu oddalił powództwo w całości. 

Pytanie prawne do Sądu Najwyższego

Sąd Apelacyjny w Gdańsku w związku z pojawieniem się wątpliwości co do sprawy, zwrócił się do Sądu Najwyższego z poniższym pytaniem: 

„Czy w sprawie między konsumentem a Bankiem o ustalenie nieważności w całości - umowy kredytu hipotecznego formalnie zawartego w walucie obcej (CHF) a wypłaconego i spłacanego w walucie polskiej, Sąd w ramach postępowania apelacyjnego - w sytuacji ustalenia, że część postanowień umowy stanowi niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 (1) k.c., może w świetle art. 321 § 1 k.p.c. orzec, iż tylko określone postanowienia umowy (a nie cała umowa) są bezskuteczne lub nieważne?​”

Innymi słowy wątpliwości dotyczyły: 

- po pierwsze, kwestii czy sąd może w drugiej instancji orzec o odfrankowieniu kredytu, w sytuacji, w której w pozwie strony wnioskowały jedynie o jego unieważnienie. Twierdzenie takie jest o tyle uzasadnione, że jako oparte na podstawie argumentacji a maiori ad minus, rodzi pytanie, czy jeśli brak jest podstaw do uznania całej umowy za nieważną, sąd samodzielnie może uznać część jej postanowień za niedozwolone i niewiążące;

- po drugie, określenia czy ustalenie istnienia niedozwolonych postanowień umownych prowadzi do ich nieważności czy bezskuteczności.

Uchwała Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 15 września 2020 r. sygn. akt III CZP 87/19 stwierdził stanowczo, że:

„Żądanie uznania postanowienia wzorca umowy za niewiążące konsumenta (art. 385[1] k.c.) nie jest tożsame ani nie zawiera się w żądaniu ustalenia nieważności umowy (art. 58 k.c.).”

Oznacza to, że Sąd Najwyższy wyraźnie rozdzielił żądanie dotyczące uznania bezskuteczności określonego postanowienia oraz żądania unieważnienia umowy. Strona wnioskująca o unieważnienie umowy może dochodzić jedynie jej unieważnienia, natomiast domagająca się uznania postanowienia za niewiążące, jego uznania za bezskuteczne. 

Chociaż uzasadnienia uchwały jeszcze nie wydano, podstawą do wydania takiego rozstrzygnięcia są przepisy art. 321 i 383 Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z ich treścią, sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. W postępowaniu apelacyjnym natomiast nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami.

Wpływ Uchwały Sądu Najwyższego na postępowania frankowe

Ze względu na swoją doniosłość Uchwała z pewnością znajdzie zastosowanie w orzecznictwie sądów powszechnych. Będzie ona oznaczać konieczność posiadania większej świadomości i wiedzy praktycznej przy konstruowania żądań pozwów frankowych. Jak wynika z treści przytoczonego rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego ich nieprecyzyjne określenie będzie mogło skutkować oddaleniem pozwu bądź skierowaniem sprawy do ponownego rozpoznania co wydłuży czas całego postępowania. W natłoku rozmaitych informacji na temat spraw frankowych warto jest skorzystać z indywidualnej porady profesjonalnego pełnomocnika. Jak się okazuje w przeciwnym razie można narazić się na niepożądane konsekwencje.